Natuur en landbouw: partners in hetzelfde landschap

We werken momenteel samen met 730 landbouwers. Op het einde van 2023 hadden die 803 overeenkomsten. Dat komt omdat sommige landbouwers meer dan 1 overeenkomst hebben met Natuurpunt.

Maar niet alle landbouwers werken met Natuurpunt samen via een gebruiksovereenkomst. Velen werken met ons samen via grondgebruik geregeld in koopaktes, via loonwerk voor Natuurpunt of door het toeleveren van hooi. Daarom zijn het er in de praktijk beduidend meer.

Landbouwers kunnen bij Natuurpunt percelen maaien en/of laten begrazen via gebruiksovereenkomsten. Die percelen mogen ze aangeven in hun landbouwadministratie waardoor ze EU-subsidies krijgen. Het gras/hooi gebruiken ze onder andere als veevoer. Enkel wanneer ze de percelen laten begrazen, krijgen ze de nodige mestrechten voor die percelen. Het is dus niet zo dat ze automatisch mestrechten krijgen en dan hun eigen grond kunnen overbemesten. 

We zien grote kansen om samen te werken rond beheerresten. Momenteel lopen er 5 projecten waarbij we samen met landbouwers onze beheerresten verwerken. Het maaisel van Natuurpunt dat niet geschikt is voor veevoer, wordt tot een kwalitatieve compost verwerkt die de landbouwers op hun gronden kunnen gebruiken. Een onderzoeksinstelling volgt deze projecten op.

Op het terrein merken we dat er langs beide kanten veel enthousiasme is voor een dergelijke samenwerking. Maar vandaag zijn er nog enkele knelpunten in de wetgeving. We werken eraan om dit wetmatig in orde te maken, zodat we in de toekomst met nog veel meer landbouwers kunnen samenwerken. 

Omdat de Vlaamse regering enkel met de landbouwlobby onderhandelt over de toekomst van de landbouwsector en het natuurbeleid. De input van natuur- en milieuorganisaties wordt niet gevraagd, terwijl zij cruciale betrokken partijen zijn. Dat wil dus zeggen dat klimaat, biodiversiteit en onze gezondheid geen verhaal hebben in het beoogde landbouwmodel. De maatregelen uit de gelekte onderhandelingsnota zouden de doodsteek betekenen voor alle milieumaatregelen en natuurherstel – en dat in het decennium van de waarheid. Bovendien verandert ze niets aan de bestaanszekerheid voor de boeren.

Onze vrijwilligers protesteerden 14 februari op het Martelaarsplein in Brussel. Met dichtgeplakte monden en de slogan “De natuur heeft geen stem (meer)” uitten ze hun onvrede over hoe de overheid de boerenprotesten aanpakt: met enkel input van de grote boerenorganisaties en een frontale aanval op natuur- en milieubescherming. Natuurpunt eist een plek aan de onderhandelingstafel.

Ondervoorzitter Willem Laermans sprak klare taal: “De hamvraag is ‘waar moet het met onze landbouw naartoe?’ Die valt niet op te lossen door in de achterkamers van de politiek gewoon het bestaande systeem bij te vijlen, met weer dezelfde grote spelers aan tafel. Daarvoor moeten alle spelers van de open ruimte mee in bad, niet in het minst de kleinere landbouw- en voedselorganisaties en natuurorganisties. Natuur en werken met de natuur is niet de vijand, maar deel van de oplossing. Iedereen – boer, burger en natuur – is gebaat bij een gezonde bodem, propere lucht en zuiver water.” Bekijk hier Willem zijn passage op het VRT-journaal.

Mocht de Vlaamse regering de op tafel liggende maatregelen goedkeuren, dan zouden alle Vlamingen daar uiteindelijk aan mee betalen. De maatregelen zijn namelijk gebouwd op juridisch drijfzand en zondigen op meerdere vlakken tegen Vlaamse en Europese afspraken. Veroordelingen, dwangsommen en boetes loeren overal om de hoek en die zullen doorgerekend worden aan elke Vlaamse belastingbetaler. Natuurpunt en de BBL gaven de onderhandelingsnota vrij en belichtten de vele juridische risico’s die eraan verbonden zijn.

Hold-up van de Vlaamse Regering door de landbouwsector. Onder druk van de boerenprotesten onderhandelde de Vlaamse regering in de week van 12 tot 16 februari een landbouwakkoord met BB, ABS en Groene Kring. Natuurpunt en Bond Beter Leefmilieu (BBL) zijn teleurgesteld. De wijze waarop het akkoord tot stand kwam, is een democratie onwaardig en miskent het algemeen belang dat centraal moet staan. Onder druk van één belangengroep die het land blokkeert, eenzijdig het afgesproken beleid bijvijlen is onaanvaardbaar. Zeker als het gaat over natuur en milieu, die zo belangrijk zijn voor ieders welzijn. Gelukkig bleef het stikstofakkoord overeind en werd er nog geen overhaaste beslissing genomen over het grondgebruik. Lees hier ons volledige persbericht.

Het is absoluut noodzakelijk dat er strengere regels komen voor pesticiden, stikstof en (kunst)mest. Onze lucht, bodem en waterlopen zijn enorm vervuild. Maar telkens als er stappen gezet worden om de natuur en het milieu te herstellen, zetten de machtige lobby’s alle middelen in om die tegen te houden. En politici laten zich voor hun kar spannen. Zo zijn nu de broodnodige maatregelen voor mest- en watergebruik teruggeschroefd. Een vergissing, want zo zijn voldoende gezond drinkwater voor mens en natuur niet langer gegarandeerd. En de boeren zijn er uiteindelijk ook niet mee geholpen, want de Europese Commissie zal niet toestaan dat de waterkwaliteit en biodiversiteit verder achteruitgaan.  

Het akkoord bevat geen maatregelen om de boeren een eerlijke prijs te bieden of te voorkomen dat landbouwgronden tuinen of paardenweiden worden. Maar het bevat wel maatregelen die het natuur-, milieu- en klimaatbeleid afbreken. En daar zullen de boeren - die nu gesust worden met een schijnakkoord - op termijn zelf het grootste slachtoffer van zijn, denk aan droogte en overstromingen. Natuur en milieu worden geslachtofferd en de boeren staan weer een stapje verder van een duurzame en werkbare toekomst.

• De Vlaamse overheid koopt tot 1 oktober zelf geen grond in agrarisch gebied meer. Er gelden wel enkele uitzonderingen, zoals voor werken van algemeen belang of in overstromingsgebieden, maar ook voor gronden in Europees beschermde natuurgebieden (Speciale Beschermingszones of SBZ's). 
• Er komt ook een werkgroep met daarin alle betrokken sectoren (landbouw, natuur, industrie...) die zich moet buigen over de problematiek van grondgebruik in Vlaanderen. Een eerste rapport moet tegen 1 juli klaar zijn. Die werkgroep zal in eerste instantie worden voorgezeten door minister-president Jambon.
• De nulbemesting in VEN-gebied (Vlaams Ecologisch Netwerk, waardevolle natuur) wordt uit het milieueffectenrapport (MER) van het nieuwe mestactieplan (MAP7) gehaald. 
• Aan het stikstofdecreet wordt niets veranderd. Er is wel afgesproken dat de Vlaamse regering het onderzoek naar de omslag van een depositie- naar een emissiemodel meteen opstart. Voor het Turnhouts Vennengebied zal, zoals voorzien in het stikstofdecreet, de pauzeknop ingedrukt worden voor bepaalde natuurdoelen zolang het onderzoek en het gesprek met Europa loopt in verband met de haalbaarheid van die natuurdoelen. Dat gesprek met Europa wordt eind deze maand opgestart.
• Naar het voorbeeld van het overlegcomité in de bouw (VBOC) en het industrieforum komt er ook een strategisch overleg landbouw.
• Er komt ook een vermindering van de administratieve lasten. Zo wordt de Mestbankaangifte vereenvoudigd, wordt de kalenderlandbouw (kalender die boeren verplicht om op bepaalde tijdstippen te bemesten en te oogsten) versoepeld en komen er minder snel boetes bij overtredingen.
• Over de aankoop van landbouwgronden door Natuurpunt is nog geen beslissing genomen. Daarover zal volgens minister Demir pas beslist worden als de natuurorganisaties zelf gehoord zijn.

Natuurpunt begrijpt de frustraties die leven bij landbouwers. Decennialang werden ze richting bedrijfsuitbreiding en schaalvergroting geduwd, met de belofte dat dit geen problemen zou opleveren. Hogere leningen werden vlot verleend met grotere schulden tot gevolg. De combinatie met lage prijzen en hogere verwachtingen rond duurzaamheid maakt dat veel landbouwers zich gedwongen voelen steeds grond bij te kopen en uit te breiden om het hoofd boven water te kunnen houden. Zonder de nodige en juiste ondersteuning (zoals onafhankelijke, individuele begeleiding en financiering) leidt dat tot frustraties en onzekerheid.

De reactie van de regering die we verwachten is dan ook om een start te maken met een traject dat een duurzame landbouw mogelijk maakt: met een eerlijk inkomen voor de boer en binnen de milieugrenzen. Natuur en landbouw zijn geen concurrenten, zoals nu vaak naar voren geschoven wordt. Integendeel, het zijn bondgenoten die allebei onder druk staan door de sluipende inname van de open ruimte. Zowel landbouw als natuur hebben baat bij een klimaatrobuust landschap, gezonde bodem, propere lucht en zuiver water en een hoge biodiversiteit.

Landbouwers lijken op het eerste gezicht om heel diverse redenen op straat te komen in verschillende Europese landen. Toch is er een duidelijke rode draad: de noodkreet voor een eerlijke vergoeding voor de producten en diensten die ze leveren en minder administratieve last. Daarnaast is er nood aan een toekomstperspectief voor jonge landbouwers. Zij zijn mede slachtoffer van de sluipmoord op de open ruimte en versnippering van het buitengebied. Dit heeft Natuurpunt samen met o.a. Boerenbond in 2021 nog onder de aandacht gebracht in een call to action.

We moeten oplossingen zoeken die én toekomstperspectief bieden aan de landbouwer én ons op het pad zetten naar een duurzame landbouw. Natuurpunt ijvert al jaren voor een gezonde omgeving en duurzame landbouw binnen de milieugrenzen en we zullen dat blijven doen. Dat willen we doen in open dialoog en vanuit een constructieve houding. We werkten samen met de landbouworganisaties een MAP7-akkoord uit. Door dit akkoord uit te voeren zetten we al een grote stap richting transitie naar een duurzamer landbouwmodel gebaseerd op betere bemesting.

We vragen ook aan de Vlaamse overheid om boerderijcompostering in de praktijk te kunnen toepassen. Hiermee kunnen landbouwers maaisel, dat niet meer geschikt is voor veevoeder, en houtig materiaal gebruiken om goede compost te maken. Dat kan vervolgens naar de landbouwpercelen gaan om het organisch koolstofgehalte te verhogen (waarvoor een eco-regeling beschikbaar is). Bodems met een hoger organisch koolstofgehalte helpen beter tegen droogte en overstromingen.

We werken al met meer dan 800 landbouwers samen. Zij laten hun dieren grazen in onze natuurgebieden of krijgen gratis maaisel dat als veevoeder kan dienen. Vaak is dit voor landbouwers interessanter dan zelf grond te kopen.

We blijven ijveren voor een toekomstvisie en stappenplan voor een duurzame toekomst van de landbouw in Vlaanderen. We willen meewerken aan het vormgeven van een transitiebeleid richting een landbouw die goed is voor boer en milieu.

De overheid moet het pad uitzetten om samen met alle stakeholders een visie uit te werken waar we onze landbouw zien binnen 10, 20 en 30 jaar. Een visie op een duurzaam landbouwmodel voor boer én milieu. Dat biedt voor iedereen duidelijkheid waar we naartoe moeten en wat de juiste investeringen zijn.

Voor landbouwproducten zouden, naast de eigen kosten die een boer heeft, de milieukosten doorgerekend moeten worden in de prijs. De kosten hiervoor moeten verspreid worden doorheen heel de keten en in verhouding tot het risico dat iedere schakel draagt.

Overheidsadministraties moeten beter met elkaar samenwerken, waarbij regelgeving op elkaar afgestemd wordt. Investeren in begeleiding om landbouwers te ondersteunen in de noodzakelijke transitie is cruciaal. Landbouwers ervaren de afschaffing van de begeleiding bij de mestbank als een groot verlies. Het zal het beeld ook helpen veranderen van een controlerende overheid naar een begeleidende overheid.

Landbouw zal ook in de toekomst een belangrijke plaats in de open ruimte blijven innemen. Dat is ook noodzakelijk voor de aan landbouw gebonden natuur. We zien de toekomst van de landbouw positief in als ze nu de nodige stappen zet richting verduurzaming.

En de oplossing ligt voor de hand. We moeten terug samenwerken met de natuur in plaats van ertegen. Je kunt het agro-ecologie of regeneratieve landbouw noemen, maar met relatief kleine ingrepen kan veel winst geboekt worden op vlak van milieu én productie en kwaliteit.

Een sterker bodemleven zal meer CO2 opslaan, voor een betere waterhuishouding zorgen, is beter bestand tegen extreme weersomstandigheden, zal het planteigen afweersysteem versterken en toelaten om minder te bemesten zonder productieverlies. Uiteindelijk wordt mest van runderen aanzienlijk beter met 30% minder stikstofemissies en gezondere runderen (oa verdwijnen van klauwproblemen). Melk van melkkoeien wordt gezonder door een betere verhouding tussen omega 6 en 3 vetzuren, wat een positief effect heeft op onze gezondheid. 

Mettertijd kan het gebruik van kunstmest en gewasbestrijdingsmiddelen sterk verminderd worden. Hierdoor is de besparing op kosten enorm en productieverlies is er nauwelijks (in sommige gevallen zelfs hoger). Gevolg is dat het inkomen van de landbouwer een stuk hoger wordt. Want was dat nu niet één van de vragen van het boerenprotest: meer verdienen?

Het duurt als gangbare landbouwer 3-5 jaar om je bedrijf om te schakelen naar een landbouwbedrijf dat werkt volgens agro-ecologische principes. Agro-ecologisch werken wil niet automatisch zeggen biologisch werken. Er komen geen lastenboeken en labels aan te pas. Je blijft als landbouwer gewoon verder boeren, alleen met een andere insteek waarbij samenwerken met en in functie van de bodem centraal staat.

Wie duurzaam wil boeren, moet de nodige kansen krijgen en verdere ondersteuning en financiering om die transitie mogelijk te maken. De vele wetgevende hindernissen moeten weggewerkt worden. Dit kan ook alleen maar slagen als het Europees landbouwbeleid structureel hervormd wordt waarbij men afstapt van subsidies in de vorm van hectarensteun en de subsidiëring op basis van de meerwaarde voor de samenleving.

Dit zijn de punten die op de agenda van de Vlaamse regering moeten komen:

• Een eerlijke prijs voor de boer.
  • in een keten die duurzame producten waardeert en die via langetermijncontracten de boer.
  • als volwaardige speler erkent, in een markt die geïmporteerde producten gelijk behandelt.
• Een landbouwbeleid met minder administratie, dat niet bouwt op hectaresteun, maar op meerwaarde voor de samenleving; en een landbouwinvesteringsfonds dat integrale oplossingen ondersteunt.
• Een makkelijke toegang tot betaalbare landbouwgrond voor landbouwers, via een doordachte grondenbank, binnen een kwaliteitsvol buitengebied met ruimte voor bos en natuur.
• Ruimte voor biodiversiteit in het landbouwgebied voor bestuiving en natuurlijke plaagbestrijding
• Herstel van de watercyclus en -balans, erg belangrijk in tijden van klimaatverandering

Met 47% van Vlaanderen in landbouwgebruik is dat haast onmogelijk, ook niet als er een paar procenten naar natuur zouden gaan. De druk komt van de intensieve, op export gerichte veeteelt. 75% van het landbouwareaal wordt gebruikt om veevoer zoals gras en maïs te telen. Daarbovenop importeren we nog eens dubbel zoveel soja van overzee. Dat alles voor een gigantische veestapel. De helft van het vlees wordt geëxporteerd naar het (verre) buitenland. 

Eén van de drukbevolkste gebieden ter wereld wordt zo gebruikt als veestal. En wij zitten - letterlijk - in de stront. Voedselproductie is een noodzaak, maar de intensieve landbouw weegt te zwaar op de omgeving. De overmaat aan stikstof, kunstmest en pesticiden vervuilen onze lucht, bodem en waterlopen en wegen op onze gezondheid. Als je dan hoort dat veel landbouwers niet rondkomen, dan is het duidelijk dat de lusten niet opwegen tegen de lasten.